İşaret dillerinin dünyanın farklı yerlerinde değiştiği biliniyor. Kültürel kodlar ve dillerin yapısı, farklılıkların esas kaynağı. Bu bilgiye veya dil hakkında herhangi bir kaynağa ulaşmak ise, internet ile doğrusu çok kolay. Akademik veya kişisel kaynakların paylaşımları, herhangi bir dil öğrenirken tam olarak elimizin altında. Sözel-işitsel veya görsel-uzamsal[1] fark etmeksizin dilleri uzaktan öğrenmek, tercih edilir bir seçenek olarak öne çıkıyor. İster çevrimdışı, isterse uzaktan birebir kurulabilecek pratik öğrenme süreçleri şaşırtıcı olmaktan çıktı demek yanlış olmayacaktır. Teknolojinin bu kadar el atında olduğu günümüzde doğru kaynaklara ulaşmak ise, halen özen isteyen bir konu. Bu durum, herhangi bir işaret dili öğrenirken de dikkat gerektiriyor. Doğru kaynaktan gelecek bilgilerle olası hataların önüne geçmek, yeri geliyor yaşamsal hale geliyor. Hal bu olunca, DOSTEXT dil ve kültüre olduğu kadar hayata da öncelik veriyor.
Öngörülü Yazılım
Doğru çevirinin önemi her anlamda büyük. Sağlık ve hukukta olduğu kadar etik gereği de doğruluk, çevirinin olmazsa olmaz özelliği.
“Çevirinin uzun bir sürecin yalnızca bir basamağı olarak düşünülmesi, çevirmenin görünürlüğünün kaybolması, çevirmenin otorite tarafından belirlenen ahlak yorumuna mahkum edilmesi, onun, yaptığı işin dolaylı sonuçlarını tahmin etmesini ve bunlardan doğabilecek olumsuzlukları önceden değerlendirmesini zorlaştırabilecek etmenler olarak karşımıza çıkıyor.”[2]
DOSTEXT, geliştirdiği çok dilli çeviri yazılımını kurarken bu sebeple özellikle titiz. Çevirisi yapılacak dili öğrenirken eğlenceli yollar bulmakta bir sorun zaten yok. Hem yanlışa gülmek için doğruyu da bilmek gerekmez mi? Biz de bu yazımızda, hem farklı işaret dillerinden örnekler vereceğiz hem de olası çeviri hatalarıyla nasıl anlamlara yol açabileceğimizi biraz gülerek öğreneceğiz.
Anneler Bilir
İşaret diline çeviri dendiğinde, akla ilk olarak bunu sözlü bir dile çevirmek gelse de bizim yapacağımız, iki işaret dili arasındaki çeviri olacak. Şimdilik kelime düzeyinde kalacak örnekler için, Türk İşaret Dili ile Amerikan İşaret Dili’ni (ASL – American Sign Language) seçtik. Kendine has kodları ve yapısı olan bu iki dil arasından vereceğimiz ilk örnek, TİD’deki ‘Bilmek’ fiili:
– Bir el, parmaklar açık
– Avuç içi bir yana bakacak şekilde
– Yukarıda kalan başparmak çeneye konarak yapılan bu işaret,
ASL’de hangi anlama geliyor dersiniz? Hemen söyleyelim: Anne. Benzer örnekler sesli diller için de verilebilir. Bu benzerlikler yazınsal olduğu gibi işitsel de olabilirler. 1982 yılında Türkiye’yi temsil eden Neco’nun Eurovision şarkısı buna keyifli bir örnek. Ekranlarda ‘Where’ (Nerede) olarak çevrilen şarkının orijinal ismi ‘Hani’. Okunuşu itibariyle ‘Honey’[3] ile aynılaşan bilinçli bir seçimi çağrıştırıyorsa da, şarkımız seneyi 15. olarak kapatıyor. Geçen kırk yılda, İngilizce sözlerle gelen Türkiye’nin Eurovision birinciliğinden ve online çeviri pratiklerinden bahsedebiliyoruz. Ne sebeple olursa olsun bilgiye erişim noktasında doğabilecek çeviri gerekliliğine, DOSTEXT ile karşılık bulma fikri çok keyifli!
Su Küçüğün…
Amerikan İşaret Dilinde Baba anlamına gelen sözcük ise, çevrildiğinde biraz muzır olacak. Türk İşaret Dilinde ‘Aptal’ anlamına gelen sözcük ile dikkatli olma gerekliliği bir kez daha ortaya çıkıyor. Belki yaşamsal değil ama kalp kırmamak için dikkat: DOSTEXT doğru bilgiyi veriyor! Hayati durumlarda akla gelebilecek maddeler arasında başı çeken ‘Su’ ise, son örneğimiz. ASL’de bu anlama gelen işaret, TİD’de Whatsapp için kullanılıyor. Evet, bildiğiniz uygulama olan. Keyifli ve doğru detaylar ile daha fazlasını, sayfa sayfa gezmeden DOSTEXT ile bulacaksınız!
[1]Görsel-uzamsal diller olan ‘İşaret Dillerinin Tanımı ve Genel Özellikleri’ hakkında detaylı bilgi için; Zeynep ORAL, Türk İşaret Dili Çevirisi, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2016, s.51
[2] Banu TELLİOĞLU, Çeviride ‘Makul’, ‘Makbul’ ve ‘Müphem’: Çeviri Etiği, Meslek İlkeleri ve Bireysel Ahlak, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, 2015, s.165
[3] İngilizcede ‘Bal’ ve ‘Tatlım’ anlamlarına gelen sözcük.
