Sağır ve işitme engelli bireylerin ağırlıklı olarak kullandığı işaret dillerinin sayısı 1’den çoktur. Dil olgusunun kültürel altyapısı da bunun en büyük kanıtı. Yaşadığımız dünyada kullanılan işaret dillerinin evrensel olduğu yanılgısı sürse de bu durum bizi uzun bir yolculuğa davet ediyor. Dilleri tanımakla başlayacak bu yolculukta izlenecek rota ise sürprizlerle dolu. Her ülkenin kendine ait bir işaret dili olduğunu bilmek yeterli değil zira bu dil de bölge bölge değişimlere uğrayabiliyor. İzmir’in gevreğine benzetilebilecek bu durum, her dilde olduğu gibi, bağı olduğu kültüre göre anlam kazanıyor. Öyle ki aynı ülkede konuşulan bambaşka iki işaret dili olduğu bilgisine de sahibiz.[1] Ve evet, gramerleri de var.
Ev İçi ‘İşaretlerden Biri’ ve Diğeri
Ulusların arasında değişen işaret dillerini birleştirme çabaları elbette yok değil. ‘İşaretlerden biri’ anlamına gelen İtalyanca bir kelime olan ‘Gestuno’, dili birleştirme çabalarından ilki olarak biliniyor. Dünya İşitme Engelliler Federasyonu’nun 1951 yılında kurduğu komisyonla başlayan dili standartlaştırma çalışmaları sürse de Gestuno’nun gerçek bir dil gibi somut dilbilgisel kuralları yoktur. Bununla birlikte Avrupa ve Amerika işaret dillerinden büyük ölçüde etkilenen bu dil daha doğrusu işaretler sistemi iletişimi sağlayabilmesi açısından uluslararası seminer ve toplantılarda kullanılmaktadır.[2]
Uluslararası bir işaret dili uğraşının dışında kalan çabaların kendiliğinden oluştuğu yerlerse, evlerin içi. Buradaki sağır ve işitme engelli bireylerin kendi aralarında ve işiten bireylerle girdikleri etkileşim, işaret dillerine yeni açılımlar getiriyor. Sağır toplumla iletişim kadar kendi dilinde eğitim gibi ölçütlerin varlığı/yokluğu burada belirleyici. Alan yazının bir çatısı altında toplanan bu dilleri Ergin şöyle tanımlıyor:
“Ailenin iki veya üç bireyi sağır ve onların kendi aralarında oluşturdukları dillere “family sign”, yani aile işaret dilleri deniyor. Üç kişinin oluşturduğu dil, 25 kişinin oluşturduğu dil ya da 100 kişinin oluşturduğu dil farklı sosyal yapılar içeren ve dolayısıyla da farklı dil evrimi süreçlerinden farklı kültürel baskılardan etkilenen oluşumlar. Bunların dışında bir ailede tek başına sağır olan bireyler de var, buna “Homesign” yani ev işaret dili deniyor.”[3]
Boşluklar DOSTEXT ile Doluyor
İnsanın olduğu yerde iletişim bir ihtiyaç olunca, yapay ya da doğal olsun bir dilin varlığı kendini mutlaka gösteriyor. Haliyle iletişim çatışmaları ve eksiklikleri de… Teknolojinin ortadan kaldırdığı mesafelerin arasına sıkışan dil bariyerlerine son verebilecek olan Dostext uygulaması, sunduğu çoklu çeviri imkânı ile benzersizliği yakalıyor ve ‘iletişim engellenemez’ diyor. Bunu da dilerseniz hemen orada işaret diline çevirebiliyor! Hangi işaret olduğu ise artık size kalmış…
[1] ERGİN,Rabia, Central Taurus Sign Language: A Unique Vantage Point into Language
Emergence, Tufts University, Doctoral Thesis, May 2017
https://dl.tufts.edu/pdfviewer/zs25xm676/4q77g379g
[2]Monteillard, 2001’den aktaran ORAL,Zeynep, Türk İşaret Dilinde Karşılığı Olmayan Sözcüklerin Çevirisinde Uygulanan Bazı Stratejiler, Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 32, Sayı 2, Aralık 2015 içinde, s.207
