Bu yazımızda sosyal-bilişsel teori ve sosyal öğrenme kuramı denildiğinde akla ilk gelen isim olan Albert Bandura’nın ‘öz yeterlik (self-efficacy)’ kavramının ne olduğuna ve Dostext ekibi olarak işitme engelli dostlarımızın hayatlarına bu kavram üzerinden nasıl bir katkı sağlayabileceğimize bakacağız. Daha kısa bir ifadeyle Öz-Yeterliğe Dostext’in Katkısı’ nı tartışacağız.
Öz-yeterlik(self-efficacy) Albert Bandura tarafından geliştirilen, sosyal öğrenme kuramının anahtar kavramdır. En basit ifadelerle açıklamak gerekirse bireyin sahip olduğu becerileri kullanabilmesi için öncelikle ilgili alanda özgüvene sahip olması olarak açıklanabilir. (Pajares,2002). Bandura ise bu kavramın tanımını şu şekilde yapar : ‘’Kişinin belirlenen hedefleri gerçekleştirme sürecinde gerekli olan eylemleri planlama ve yürütme becerisine olan kişisel inancı (Bandura, 1997).” Bireylerin öz-yeterlilik inanışları onların duygularını, davranışlarını, düşüncelerini de değiştirmektedir. Aslında bir nevi duygu, düşünce ve davranışların kontrol merkezi olarak tanımlamak da mümkündür. Bu bilişsel, duygusal ve davranışsal eylemlerin kontrolünde olması nedeniyle öz-yeterlilik insanların tercihlerini de etkileyen bir kavramdır. Bireylerin öz-yeterlik inançları, neyi başarabilecekleri neyi başaramayacakları konusunda bir ‘dürbün’ işlevi görür. Daha net bir ifadeyle öz yeterlilik inancı bireylere yolun sonunu gösterir. Bir örnekle açıklamak gerekirse ; öz yeterlilik inancı düşük olan bir birey kendi potansiyelini de düşük göreceğinden kendisine yapabileceğinden çok daha alt basamaklarda bir hedef koyar öte yandan öz yeterlilik inancı arttıkça bireyler kendi potansiyelleri doğrultusunda bir hedef belirler ve bu doğrultuda özverili ve gayretli bir şekilde çalışmalarına devam ederler.
Tercihlerin yanı sıra öz yeterlilik inancı; insanların kişilik gelişimlerini, sosyal ilişkilerini, ilgilerini ve daha birçok alanda yaşama biçimlerini etkiler. Örneğin iletişim kurma konusunda öz yeterliliği yüksek olan bir kişi yaşadığı bir problemi konuşarak çözmeye çalışacakken, bu konuda öz yeterliliği düşük olan bir kişi problemi zorbalıkla, kavgayla çözmeye meyledebilir.
Peki Dostext’in Katkısı…
Dostext ekibi olarak projemizin ilk adımında elektronik dünyadaki bütün yazı ve seslerin işitme engelli dostlarımızın anadili olan işaret diline çevirmek var. Bu noktada onların daha rahat bir iletişim kurmasını sağlamayı planlıyoruz. Daha rahat iletişim kurabiliyor olmaları da onların iletişim konusundaki öz yeterlilik inançlarına olumlu katkı sağlayacaktır. Günümüzde elektronik dünyada bireylerin kendilerini geliştirebilmeleri adına birçok seminer, konferans, forum vs. etkinlikleri düzenlenmektedir. Bu etkinlikleri son derece rahat şekilde anlayabilmeleri de projemizin ilk adımındaki hedeflerimizden biridir.
Projemizin ikinci adımında ise işitme engelli bireylerin işaret dili ile olan konuşmalarını işitme engelli olmayan bireyler için ses ve yazıya dönüştürmeyi planlıyoruz. Projenin bu adımında işitme engelli olmayan bireyler işaret dili bilmeseler dahi işitme engelli bir birey ile iletişim kurabilecek. Beraberinde ilk adımda da bahsedilen iletişim konusuna ek olarak bu kez iletişimin iki safının da öz yeterlilik inancının olumlu yönde değişeceğini söylemek mümkün olacaktır. Dünyada 500 milyondan fazla bireyin işitme engelli birey olduğunu biliyoruz, 500 milyon insanla iletişim kurabilme şansını yakalamak her birey için oldukça önemli bir fırsat olarak görülecektir.
Projemizin son adımında ise engelleri tamamen ortadan kaldırmayı hedefliyoruz. Hatta öyle ki bu adım gerçekleştirildiğinde elektronik dünyada işitme engelli bir birey size bu durumdan bahsetmediği sürece onun işitme engelli olduğunu anlayamayacaksınız. Bu aşamanın ayrıca toplumsal dışlanma adına da önemli olduğuna inanıyoruz çünkü dünyanın neresinde olursa olsun engelli insanların toplumun bazı üyeleri tarafından kabul edilmediğine şahit oluyoruz.
Yazımı noktalarken Prof. Dr. Nevzat Tarhan’ın bir sözünü de yer vermek isterim : ‘’Dugusal körlüğü ve duygusal sağırlığı olan kişiler empati yapamazlar.’’ İnsanın belki de en önemli meziyetlerinden biri olan empatiden yoksun olması fiziksel olan engelden çok daha büyüktür.
Bu engelleri ortadan kaldırmak ve her zaman desteğimizi hissettirmek için #bizgeldik.
Kaynakça
Gençtarım-Kurt, D., Çetinkaya-Yıldız, E. (2020). Kişilik kuramları : gerçek yaşamdan kişilik analizi örnekleriyle. Pegem Akademi.
Kurbanoğlu S.S. (2004). Özyeterlilik inancı ve bilgi profesyonelleri için önemi. Bilgi Dünyası, 5(2), 137-152.
