İnsan psikososyal bir varlıktır, bu yüzden sosyalleşmek, iletişim kurmak ister. Bu durum düşünüldüğünde karşımıza çıkan ilk faktör iletişim kurma becerisidir. İşitme engelli bireyler düşünüldüğünde ise gerekli olan sadece iletişim becerileri değil, sınırlılıklar ve engeller ortaya çıkarak şartları tamamen değiştirir. İşitme engellilerin sesi ve kulağı olmayı, iletişim sorunlarına çözüm bulmayı amaçlayan Dostext’in psikolojik iyi oluşa katkısı incelenmeye çalışılacaktır.
Psikolojik iyi oluş literatürde birçok şekilde tanımlanmaktadır. Forgeard (2011) psikolojik iyi oluşu, bireyin kendini iyi hissetmesi yanı sıra iyi işler yapması ve iyi yaşaması olarak ele alırken, Roothman’a (2003) göre kişinin ruhsal, bedensel ve sosyal süreçlerini içeren bir kavramdır (Telef, 2013). Ryff (1989) ise psikolojik iyi oluşu, birçok yaklaşıma bağlı kalarak kendini kabul, bireysel gelişim, yaşam amacı, diğerleriyle olumlu ilişkiler, çevresel hakimiyet ve özerklik olmak üzere altı boyutta ele almıştır.
Kendini kabul;
Bireyin eksik ve işlevsel olmayan yönlerini kabul etmesi, bunların bilincinde olması ve benliğinin olumlu yanları olarak kabul etmesidir (Kuzgun, 1973). Berger’e (1950) göre, bireyin öz değerini ve yeteneklerinin varlığını farkında olmasıdır (Yörükoğlu, 1996). Tanımlara bakıldığında benlik kabulü işitme engelli bir birey için zor bir aşama olabilir. Lane’e göre (1992) işitme engelli bireylerin benlik saygıları düşüktür. Çünkü toplumun olumsuz tutumlarından etkilenerek değeri az olan bir azınlık gruptadırlar. İşitme engelli birey, iletişim konularında yetersiz kaldığı için kendini eksik hissedebilir, hatta sosyal çevresinden soyutlayabilir. Dostext işitme engelli bir bireyin sesi ve kulağı olarak, birçok konuda eksikleri kapatmayı amaçlamaktadır. Sağır biri evde, okulda, işte, toplu taşımada, arkadaş ortamında kendini ifade ederek, aslında işitme engeli olmayan bir bireyle aynı şartlara erişebilecektir. Böylece birçok insana, ortama ve kaynağa erişerek potansiyelini farkına varıp kendine olan inancı ve saygısı artarak, kendini kabul edecektir. Hatta Dostext’in 3.0 adımında işitme engelli bir birey engelinden bahsetmediği sürece, karşıdaki kişi işitme engelli olduğunu anlamayacaktır, bu da ötekileştirilmenin, önyargıların önüne geçilmesine sebep olacaktır.
Diğerleri ile olumlu ilişkiler;
Başka insanlarla sağlıklı ilişkiler kurmak kişinin ruh sağlığını olumlu yönde etkiler. İşitme engelli biri Dostext aracılığıyla akranları, arkadaşları ve daha birçok kişi ile iyi ilişkiler kurabilir. İşaret dili ile ifade ettiği her kelimenin karşılığını sözel ifadeye çevirecek olan uygulama, işitme engelli olmayan bir kişinin de sözel ifadelerini işaret diline çevirecektir. Böylelikle işitme engelli bir bireyin sosyal ilişkileri, sadece işaret dili bilen kişilerle sınırlı kalmayacaktır. Dijitalleşen iletişim ağlarına da imkan veren uygulama, bu konuda da kolaylaştırıcı özelliktedir.
Özerklik;
Bireyin sosyal çevresinde bireyselliğini kazanarak, çevresinin isteklerine rağmen duygu, düşünce ve davranışlarını kendine göre düzenlemesi ve bireyin kendini özgürce ifade edebilmesidir.
İşitme engelli bireyin özerkliğini duygu, düşünce olarak değerlendirmeden önce bedensel olarak da çok özerk olmadığı dile getirilmelidir. En temel ihtiyaçlarını karşılamak için dışarıya çıktığında bile özerk davranamaz. Dışarı çıkarken belki ailesi belki de bir çevirmene ihtiyaç duyar. Dostext işitme engelli bir bireyin, özerkliğini sağlayacak bir önemdedir. Elinde sadece bir akıllı telefonla istediği her yere çıkıp ihtiyaç ve isteklerini karşılayabilir.
Çevresel hâkimiyet;
Bireyin çevresini, kendi istek ve seçimleriyle oluşturması veya oluşturma becerisine sahip olmasıdır. İşitme engelli bir bireyin çevresi şartlarına imkanlarına bağlı olarak sınırlı kalabileceğinden çevresel hakimiyetini kuramayacağı öngörülmektedir. Ancak Dostext aracılığıyla birçok kişi ile iletişim kurabilir ve kendi çevresini seçme özgürlüğüne kavuşabilir.
Yaşam amacı;
Ryff (1989) bireyin yaşamının bir amacının olmasının yanında yaşam amacını kavrayabilme becerisine sahip olması olarak tanımlar. Yaşamın amacı belirlenmeden önce yaşam önce sorgulanır. Sorgulama da yaşanmışlıkların, yaşadığın çevrenin, hayatında olan kişilerin beraberinde gelir. İşitme engelli bir birey, hayatındaki engellerden ve sınırlardan uzaklaşarak hayat amacına daha fazla odaklanabilir. Dostext, kişinin en temel ihtiyaçlarını karşılamada yardımcı olarak hayatına bir amaç biçmesine olanak sağlayabilir.
Kişisel gelişim;
psikolojik iyi oluş, bireyin sadece en iyi özeliklerini keşfetmesi değil, aynı zamanda kişinin potansiyelini ortaya çıkarması ve gelişmeye devam etmesidir (Ryff, 1989). Dostext, videolara ve filmlere altyazı gibi işaret dili seçeneğinin de eklenmesini sağlayarak, aslında işitme engelli bir bireyin kendini geliştirmesine olanak sağlayacaktır. Birçok kişi ve çalışma erişerek kendini geliştirme olanağı yakalar.
Sonuç olarak psikolojik iyi oluş, bireyin kendini kabul etmesi, çevresiyle iyi ilişkiler kurması, yaşamına anlam biçmesi, kendini geliştirmesi ile ilişkilidir. İletişim kurabilme ve erişebilme imkanları ile psikolojik iyi oluşa katkı sağlanmaktadır. İşitme engelli bireylerin eşit koşullara sahip olarak, topluma varlıklarını kabul ettirerek ancak iyi olabilirler. Dostext onların sesi ve kulağı olarak psikolojik iyi oluşlarına katkı sağlamaya devam etmektedir.
KAYNAKÇA:
AKDAĞ, F. G., & ÇANKAYA, Z. C. (2015). Evli bireylerde psikolojik iyi oluşun yordanması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(3).
Frankl, V.E. (2019). İnsanın Anlam Arayışı. Okyanus Yayınevi, İstanbul
Forgeard, M. J. C., Jayawickreme, E., Kern, M., & Seligman, M. E. P. (2011). Doing The Right Thing: Measuring Wellbeing For Public Policy. International Journal of Wellbeing, 1, s. 79-106.
Kermen, U., Tosun-İlçin, N. & Doğan, U. (2016).Yaşam Doyumu ve Psikolojik İyi Oluşun Yordayıcısı Olarak Sosyal Kaygı. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 2(1), s. 20-29.
Kuzgun, Y. (1973). Ana-Baba Tutumlarının Bireyin Kendini Gerçekleştirme Düzeyine Etkisi, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, Ankara.
Ryff, C. D. (1989). Happiness is Everyting, Or is It? Explorations On The Meaning Of Psychological Well-Being. Journal of Personality and Social Psychology, 57 (6), s. 1069-1081
Ryff, C.D., & Keyes, C.L.M. (1995). The structure of psychological well-being revisited. Journal of Personality and Social Psychology, 69 (4), 719-727. doi.org/10.1037/0022- 3514.69.4.719
Telef, B.B. (2013). Psikolojik İyi Oluş Ölçeği: Türkçeye Uyarlama, Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28 (3), s. 374-384.
Yörükoğlu, A (1996). Gençlik Çağı Ruh Sağlığı Ve Ruhsal Sorunlar. İstanbul: Özgür Yayın Dağıtım.
